پایگاه تخصصی سیاست بین الملل (  INPO  )‌

تاثيرات انقلاب اسلامي در آفريقا

از لحاظ تاريخي و جغرافيايي تمدن ايران از مراكز و كانون هاي اصلي جهان اسلام است. لذا دريافت كننده و متمركز كننده هر تحولي مي باشد كه در دنياي اسلام اتفاق مي افتد و هر تغيير و تحولي كه در آن رخ دهد، قابل صدور و انعكاس به ديگر بلاد اسلامي است. وقوع انقلاب در ايران حيات يخ بسته در رگ هاي جامعه ي اسلامي را احياء كرد و با اثر گذاري بر جامعه ي جهاني، بالاخص بر ملل و مردم بلاد اسلامي توانست دنيا را با واقعيت شگرفي كه در قدرتمندي دين و حكومت ديني پنهان است، آشنا كند هر چند كه سپردگي دولتمردان برخي از كشورها گاه مانع از بازتاب اين حقيقت عميق تاريخي است.
صدور انقلاب و تأثير گذاري اين رخداد تاريخي بر مردم و ملل مختلف جهان برگي خواندني از ديوان قطور تاريخ انقلاب است. آفريقا به طور بالقوه از حوزه هاي مهم براي اثر پذيري از انقلاب اسلامي بوده است. علل زير در اين رابطه قابل ذكر است:

 1- آثار ديرپاي استعمار
2-فقر فرهنگي و اقتصادي
3-تبعيض نژادي و تحقير سياه پوستان
4-سابقه تاريخي اسلام در آفريقا
5-موقعيت جغرافيايي مهم در ميان آسيا و اروپا

به طور طبيعي انتظار اين است كه تأثير انقلاب اسلامي ايران در منطقه عربي- اسلامي آفريقا بيشتر باشد و زمينه هاي مشترك اسلامي اثر پذيري اين حوزه را افزايش دهد.
سال هاي اوليه پيروزي انقلاب اسلامي ايران مقارن با اوج گيري جنبش صحراي غربي بود كه پس از بيرون رفتن استعمار اسپانيا براي قطع حضور و نفوذ دولت مراكش مي جنگيد ند. به رسميت شناختن قيام صحراي غربي كه به بهاي تشديد كدورت ايران و مراكش بود، نشان از توجه مسولان انقلاب به حوزه ي آفريقا داشت.
بررسي اجمالي تأثيرات انقلاب ايران بر اهالي اين حوزه خالي از لطف نيست.

تونس:

در رأس امواج اوليه جنبش اسلامي تونس نام شيخ راشد الغنوشي قرار دارد. او بازداشت و محاكمه شد و حبسش مدت ها جزو اخبار مهم جنبش جهاني اسلام قرار داشت. تحليل و جمع بندي گوشه هايي از افكار و گفتار غنوشي حاوي نكاتي است كه پاسخ گوي ابعادي از چگونگي تأثير انقلاب اسلامي در تونس مي باشد:
" در حال حاضر دگرگوني هاي بسياري در زمينه هاي سياسي چه به صورت اصلاحات اجتماعي و چه در جهت انقلابات خشونت بار در جهان اسلام به وقوع مي پيوندد. اين كوشش هاي عملي باعث شده اند كه سرنوشت ايدئولوژي اسلامي به تلاش لحظه به لحظه مسلمين بستگي پيدا مي كند. آيت الله خميني. . . و دكتر حسن الترابي پيشگامان اين مكتب عملي هستند. آن هم در نوع خود و در اين مكتب " مجدد " به شمار مي روند و در زمينه اسلام عملي كوشش بسيار مي كنند. . . "

غنوشي در سال 1370 در دومين سالگرد رحلت امام خميني حضور يافته و در ميزگرد فلسطين شركت كرده و در سخنراني خويش بر لزوم تشكيل امت اسلامي و وحدت ميان مسلمانان تأكيد م? کند. در سخنانش افكار امام خميني(ره) به وضوح مشاهده م? شود . او مي گويد:
" امام خميني پرچم آزادي فلسطين را برافراشت و مسأله فلسطين تمام فكرامام را به خود مشغول كرده بود. مسأله فلسطين محور ستيز جهاني امروز است. صهيونيسم يك اختاپوس است. ما بايد آگاه باشيم و بايد از خود شروع كنيم. ما بايد نظامي پيشرفته تر از غرب كه اسرائيل هم غربي است داشته باشيم تا بتوانيم فلسطين را آزاد كنيم. "
از مهمترين بازتاب هاي انقلاب اسلامي ، تأثير افكار و عقايد امام خميني (ره) بر ديدگاه نخبگان جهان اسلام است. به طوري كه در طي زمان نمودهاي عيني آن بروز مي كند. گفتار غنوشي حاوي بسياري از واژگان و ارزش هايي است كه امام خميني ( ره ) از آغاز نهضت در ايران از سال 1340 در گفتار و نوشته هايشان بر آنها تأكيد داشتند.از ديگر نمودهايي كه تأثير انقلاب اسلام? را بر مردم تونس نشان مي دهد اظهارات وزير كشور تونس م? باشد كه اعلام كرده بود مسلمانان آن كشور در حركت خود هنوز از روش انقلاب اسلامي ايران الهام مي گيرند.

 سودان:
امروزه اجماع نظر آن است كه سودان از مهم ترين كشورهاي اسلامي است كه به طور جدي از انقلاب اسلامي ايران متأثر شده است. صادق المهدي در زمينه ي تأثير انقلاب اسلامي در سودان مي گويد:
"انقلاب ايران بر مردم سودان تأثير عميقي داشته است، آنان بسياري از پديده هاي تاريخي خود را در انقلاب ايران يافته اند. زيرا آنان صد سال پيش دست به انقلاب زدند و دولت هاي انگلستان، بلژيك و ايتاليا را شكست دادند. همچنين مردم سودان عليه حكام غير قانوني عثماني دست به انقلاب زدند و توانستند شريعت اسلام را در اين كشور پياده كنند.
در سودان عده اي بودند كه اسلام را به عنوان يك راه حل براي مشكلات نمي پذيرفتند. . . ولي انقلاب ايران اين افكار را به كلي دگرگون كرد و ثابت كرد كه اسلام زنده و متحرك است و مي تواند در مقابل امواج ايدئولوژيك ايستادگي كند. "
وقايع اسلامي سودان چند فرضيه و نظريه را طرح و تا حدودي تأييد مي كند:

_ ريشه ي عميق تفكر مهدويت و سابقه ي مبارزات اسلامي مهدي سوداني عليه استعمارگران
_ سقوط جعفر نميري رئيس جمهور نظامي سودان كه به وسيله كودتا، اعتراضات و شورش هاي مردمي به وقوع پيوست، تا حدودي از انقلاب اسلامي متأثر بوده است.
_ دولت فعلي سودان با رهبراني چون عمر البشير و دكتر حسن الترابي و با علقه هاي انقلابي و اسلامي، رابطه اي نزديك با دولت جمهوري اسلامي ايران دارد.
_ سودان در نيمه هاي دوم دهه ي انقلاب به سر پلي براي نشر و بسط انقلاب اسلامي در آفريقا مبدل شده است و همين موقعيت، فرصت ها و تهديد هايي جدي براي كشور سودان فراهم كرده است.

الجزاير:
بازتاب هاي انقلاب اسلامي در متن جامعه الجزاير با زمينه ها و استعداد هايي كه درآن جا موجود بوده نقش موثري در توسعه و تحكيم جنبش اسلامي الجزاير داشته است در واقع بذرهايي كه به طرق مختلف در دهه اول انقلاب در مزرعه مساعد تاريخي و اجتماعي الجزاير پاشيده شد در دهه ي دوم به صورت جبهه نجات اسلامي و جنبش هاي الجزاير بروز و ظهور كرده است.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، استقبال و خوشحالي مردم الجزاير به خصوص طبقه ي جوان به حدي بود كه هر روز در برابر سفارت ايران براي دريافت نشريات و خبرهاي واصله از ايران صف مي كشيدند، اما حكومت الجزاير نتوانست اين اوضاع را تحمل كند لذا طي تماس با سفارت ايران محدوديت هايي ايجاد كرد.
علاقه جوانان مذهبي به حدي رسيده بود كه به جاي هلال بر بالاي گنبد و مناره مسجد دانشگاه عنابه، آرم جمهوري اسلامي را نصب كردند، هر چند مأموران امنيتي پس از درگيري با دانشجويان آرم را بر مي دارند، اما انعكاس حقيقتي زيبا در حركت هايي اينچنين قابل پنهان كردن نيست.

مصر :
مصر از لحاظ تاريخ، فرهنگ و جغرافيا در جهان عرب مركزيتي خاص دارد. جنبش اخوان المسلمين مصر و ناصريسم و ناسيوناليسم عرب دو جريان شاخص اين كشورند؛ جنبش اخوان در فاصله دو جنگ جهاني به وسيله حسن البنا ايجاد شد. سپس مكتب فكري آنان به وسيله سيد قطب پيش رفت و رشد كرد و او به حق، موسس دوم حزب و يكي از رهبران نهضت اسلامي معاصر مي باشد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، اخوان المسلمين با خوشحالي از آن استقبال كردند و آرزوهاي بزرگ خود را براي استقرار جمهوري اسلامي در ايران ابراز داشتند. جريان ديگري كه با جنبش اسلامي ايران در كنش متقابل بود، ناصريسم، سوسياليسم و ناسيوناليسم عربي وابسته به آن بود.

از ديد خبرنگاران و تحليل گران سياسي، برخي از شاخص هاي تأثير انقلاب اسلامي ايران در مصر و احيا و تشديد جنبش اسلامي آن كشور به اين شكل نمود پيدا مي كرد كه مردم شعار هايي از جمله لا اله الاّ الله محمد رسول الله، آيات قرآن و تصاوير آيت الله خميني را بر روي شيشه اتومبيل هايشان مي چسباندند.

سركوب جنبش اخوان المسلمين با اعدام سران اخوان، مرگ ناصر در سال 1970، روي كار آمدن انور السادات، تشديد همگرايي او با ايران و غرب، سفر وي به اسرائيل و امضاي پيمان كمپ ديويد در سال 1978 درست همزمان با اوج انقلاب اسلامي در ايران، حكومت مصر و شخص سادات را به منفورترين موجودات در ذهن مسلمانان و مبارزان مبدل کرد. با موضعي كه امام در مورد آزادي قدس و مبارزه با اسرائيل اتخاذ كردند، رويارويي انقلاب اسلامي با دولت مصر بسيار حاد و جدي شد. طبعاً آن دسته از مردم مصر كه از روند سازش مصر با اسرائيل ناخرسند بودند، به سمت ايران متمايل شدند، كه ترور انور سادات توسط گروه هاي عقيدتي و مبارزه برخاسته از ارتش مصر توسط خالد اسلامبولي نمود واقعي اين تمايل است. امواج اوليه ي احياي اسلام گرايي مصر و ترور سادات و حوادث پس از آن، موجب پيدايش اين باور شده بود كه انقلاب اسلامي در همه جا فراگير خواهد شد.

نشست قاهره همزمان با اوج گيري جنبش اسلامي الجزاير و پيروزي جبهه ي نجات اسلامي در انتخابات صورت گرفت. نشست قاهره با حضور نمايندگان چند كشور عربي همچون مصر، الجزاير، تونس، عربستان، عمان و . . . با هدف انديشيدن به تدابير امنيتي در جهت مقابله با بنيادگرايان در كشورهايشان برگزار شد. اين واقعه بار ديگر اذهان را متوجه انقلاب اسلامي ايران و پتانسيل جنبش اسلامي در جهان عرب كرد.


زمينه ها و وسايل اثر بخشي انقلاب اسلامي در آفريقا:
فتواي امام خميني درباره ي سلمان رشدي در آستانه ي دهه ي دوم انقلاب ملاكي برا? سنجش پتانسيل جهان اسلام و تمركز و تجلي آن محسوب مي شود. مصطفي كامل امين مدير مدرسه وطني منطقه اي مجلس علما و ائمه در غنا مي گويد:
" وجود انقلاب اسلامي و همچنين فتواي امام خميني عليه سلمان رشدي باعث شد كه ملت آفريقا توجه خاصي به انقلاب و امام كند. "
شيوه هاي خاص انقلاب و محتواي ديني آن، مقوله هايي است كه به عنوان علت هاي اثر گذاري انقلاب در آفريقا از آن ياد مي شود. بر اين اساس، پس از جنگ دوم و رواج جنبش هاي استقلال طلب در آفريقا، اينك مردم اين قاره نيازمند فهم و تعريفي براي هويت يابي هستند و اين زمينه و نياز مي تواند عامل اصلي اثر پذيري آفريقا از انقلاب اسلامي ايران باشد زيرا دين اسلام مايه هاي قوي براي هويت بخشي دارد.

مي توان نتيجه گرفت: انقلاب اسلامي ايران در اواخر قرن بيستم نشانه ي مهمي از آغاز تجديد حيات اسلام بود كه زنجير وار در پي خود در ساير بلاد اسلامي موجب بيداري اسلام و جنبش هاي اصلاحي و انقلابي گرديده است.
آنچه در اين مختصر بيان شد، تنها گوشه اي از آواي ظلم ستيزي است كه پس از 22 بهمن 57 كه مقاومت ملت ايران به ثمر نشست و سردمداران تباهي از اريكه ي قدرت به زير كشيده شدند از حلقوم در سكوت كز كرده ي جهان اسلام بر خاست و شرح مختصري بود از عزت طلبي و عدالت خواهي مردماني كه ديگر دوش هايشان آوار قدرت طلبي قدرت طلبان را تاب نمي آورد.

نويسنده: شيما بني جمالي

به نقل از موسسه آرفا