معرفي مراكز تخصصي : مرکز تحقیقات استراتژیک ( قسمت دوم )

مرکز تحقیقات استراتژیک

مرکز تحقیقات استراتژیک دارای شش معاونت به شرح ذیل می‌باشد:
معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی
معاونت پژوهش‌های روابط بین‌الملل
معاونت پژوهش‌های اقتصادی
معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی
معاونت پژوهش‌های فقهی و حقوقی
معاونت اجرایی و اطلاع‌رسانی

در این قسمت به معرفی معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی می پردازیم :

معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک در راستای تحقق اهداف مصرحه در اساسنامه مرکز و همچنین کمک به تحقق اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، با مدنظر قرار دادن دو سطح استراتژی متمایز اما همسو به انجام فعالیت تحقیقاتی می‌پردازد.

سطوح دوگانه استراتژی ملی که در فعالیت‌های تحقیقاتی این معاونت مدنظر خواهند بود عبارتنداز:

1- سطح استراتژی کلان که به طور مشخص بر سه مؤلفه اهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی ایران که در قانون اساسی به آنها اشاره شده است، موقعیت استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در جغرافیای سیاسی و اقتصادی جهان و ویژگی سیال و پویای نظام بین‌المللی، عنایت و توجه دارد.

2- سطح استراتژی خرد که ناظر بر سیاست‌هایی است که جمهوری اسلامی ایران متناسب با رفتار سایر بازیگران نظام بین‌المللی و به منظور تأمین نیازهای نزدیک‌تر (امنیت و رفاه) اتخاذ می‌کند. در هر دو سطح از استراتژی فوق، حفظ موازنه و تناسب میان اهداف و امکانات کاملاً مورد توجه این معاونت می‌باشد.

 اهداف :

معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی دستیابی به اهداف ذیل را تعقیب می‌کند:

الف – ارتقاء و تعمیق دانش‌های اساسی مسئولین نظام جمهوری اسلامی ایران در خصوص مسایل و ابعاد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حوزه مختلف جغرافیایی.

ب – تبیین استراتژی‌های کلان و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در حوزه مسایل سیاست خارجی و روابط بین‌الملل

ج – تربیت کارشناسان متخصص مجرب و متعهد در خصوص مسایل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

د – سازماندهی کارشناسان، محققان و صاحبنظران در حوزه مسایل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.

 وظایف :

معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی وظایف مشروحه خود را از طریق زیر به انجام می‌رساند:

الف – اجرای پروژه‌های تحقیقاتی دراز مدت درخصوص مسایل اساسی و کلانی که شکل‌دهنده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌المللی می‌باشد.

ب – تدوین و ارایه مقالات نظری پیرامون مسایل اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

ج – تدوین و ارائه مقالات کاربردی در خصوص مشکلات و بحران‌های کوتاه مدت و فوری در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

هـ - برقراری ارتباط با استادان، صاحبنظران و محققان در داخل و خارج از کشور

و – انتشار دستاوردهای تحقیقاتی در قالب جزوات و کتب با همکاری معاونت اجرایی و اطلاع‌رسانی

ز – تدوین، انتخاب و تأیید مقالات مناسب جهت درج در نشریه راهبرد

ح – برقراری ارتباط با مراکز آموزشی و پژوهشی داخلی و خارجی

ط – اجرای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با مراکز علمی داخلی و خارجی

ی – ایجاد بانک‌های اطلاعاتی درخصوص مسایل مختلف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

ساختار :

این معاونت دارای 7 گروه مطالعاتی به شرح ذیل می‌باشد:

– گروه مطالعات خاورمیانه و خلیج فارس

– گروه مطالعات آسیا

– گروه مطالعات اوراسیا

– گروه مطالعات اروپا و آمریکا

– گروه مطالعات مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

– گروه مطالعات اقتصاد سیاسی و بین‌الملل

– گروه مطالعات استراتژیک

 کادرعلمی :

/ دکتر حسن روحانی / دکتر محمود واعظی / محمود شوری / محمود دهقانی / دکتر پیروز ایزدی / سید جواد طاهایی / محسن شریعتی‌نیا / عباس نجفی فیروزجایی / علی اکبر اسدی / رضا ثقفی عامری / ناصر ثقفی عامری / دکتر محمد حسین حافظیان / دکتر حمید ابوطالبی / دکتر کیهان برزگر / دکتر سید مسعود موسوی شفائی / افسانه احدی / ام‌البنین توحیدی / مریم جوان شهرکی / شانی هرمزی / نسرین صمدی / امیرمحمد سوری / دکتر رحمان سعادت / دکتر داوود کیانی / دکتر حمید پیشگاه هادیان / سید حامد موسوی / حسن نقدی‌نژاد / دکتر ناصر هادیان / دکتر هادی سمتی / دکتر غلامعلی چگینی‌زاده / حسین صادقی / سید شمس‌الدین خارقانی / دکتر اسفندیار امید بخش / حسن میرزایی

این معاونت دارای 7 گروه مطالعاتی به شرح ذیل می‌باشد:

Ø     گروه مطالعات مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

گروه مطالعاتی مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی یا هدف بازکاوی و درک سایق‌های فکری و ساختاری در عملکردهای دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی تشکیل شده است. این گروه در پی شناخت ریشه‌ها و مبانی رفتاری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تأثیر افکار رهبران و تجربه‌‌های آغازین انقلاب بر سیاست خارجی، رابطه ابعاد سنتی و مدرن در تکوین اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی و پیگیر دستیابی به درکی از ریشه‌های سیاست خارجی جمهوری و تأثیر متغیرات تعیین کننده بر آن است.

شرح تفصیلی موضوعات

احتمالاً فکر آغازین در تأسیس جمهوری اسلامی، ماهیتاً فکری ایدئولوژیک نبود که بر مبنای یک سلسله ترجیحات فلسفی یا فکری خلق شده باشد، بلکه بیشتر به نظر می‌رسد که، حسب فرمایشات امام (ره)، جمهوری اسلامی دولتی است که اساساً بر حسب ترجیحاتی مبتنی بر عقل سلیم خلق شد؛ یعنی به طور مشخص‌تر، نیروی زایش ایده تأسیس دولت در نزد امام، ابتدائاً باور به ظرفیت‌های سیاسی فقه اسلامی نبود (اگر چه باور فوق عاملی کمکی و تمهید کننده بود) بلکه انگیزه اصلی در خلق دولتی برای دین از سوی امام خمینی، یک راهیابی مبتنی بر تاریخ و عقل سلیم بود. به عبارت دیگر امام خمینی تأسیس دولت برای دین را یک ضرورت عقلی تشخیص دادند؛ ضرورتی که بر آمده از تجربیات تاریخی بود نه کاربست و اجرای نظریه دولت در فقه شیعی.

قوت و ضعف این رهیافت را می‌توان به آزمون گذارد. از این منظر می‌توان به ارزیابی تأثیر سنت تفکر فقهی یا درک تأثیر تاریخ نظریات سیاسی در فقه شیعه بر امام خمینی (ره) در تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخت:

1- ارزیابی تأثیر سنت تفکر فقهی بر امام خمینی (ره) در تأسیس دولت جمهوری اسلامی (نتایج در سیاست خارجی).

2- دستاوردهای عملی سنت فقاهت شیعی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی

از دیگر سو می‌توان به تأثیر شرایط و اقتضائات دورة مدرن بر تفکرات امام خمینی در نیل شان به ضرورت تأسیس دولت نیز پرداخت:

3- بررسی عناصر مدرن در فکر تأسیس دولت نزد امام خمینی (ره): نتایج ناگزیر در سیاست خارجی

هر چند اراده تأسیس نظام جمهوری اسلامی در فضای تقید به ترجیحات ایدئولوژیکی و نظری شکل نگرفت، ولی با این حال واقعیت آن است تاریخ جمهوری اسلامی، پس از تأسیس تاریخ کشاکش‌ها بین ترجیحات ایدئولوژیکی (اولویت‌های فکری – فلسفی) و ترجیحات کمابیش مبتنی بر عقل سلیم بود: انقلاب اسلامی در ابتدا از گفتمان انقلابی – سوسیالیستی برای تبلور بخشیدن به خود یا نمایش قدرت انقلابی خود استفاده کرده بود و سپس تدریجاً برای اثبات ظرفیت‌های امروزی خود به گفتمان فردگرایانه لیبرالی متوسل شد... . روشن است که گفتمانی برای آغاز انقلاب، نمی‌توانست گفتمانی برای تداوم آن باشد. گفتمان تداوم نیز می‌تواند تنوعات و مراحل تاریخی مختلفی داشته باشد:

4- مراحل اندیشه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و دوره بندی تحلیلی آن

تاریخ جدید ایران علاوه بر انواع کشاکش‌ها، روندهای امتزاج و همگرایی را هم نشان می‌دهد. از آن جمله، تاریخ پیوند مجدد تشیع و ایران است. در دوران آغازین انقلاب، انحصار پرداختن به ملیت ایرانی و ارزش‌های آن در دست انقلابیون نبود و عمدتاً در انحصار جبهه ملی قرار داشت و انقلابیون در قید یک جهانگرایی بسیط و غیر اندیشیده محبوس بودند. اما تدریجاً این واقعیت دگرگون شد و دوران نزدیکی انقلابیون با اندیشه ملیت ایرانی آغاز گردید و زدن تبصره‌های پیاپی بر ارزش ایرانی بودن تعدیل شد:

5- وحدت مذهب و ملیت در تفکر سیاست خارجی ایران: تجربه‌ها، امکانات و چشم‌اندازها

در عین حال جمهوری اسلامی تعهدات اخلاقی مؤکدی برای دفاع از ملت‌های مظلوم دارد؛ این یک دستور اکید قرآنی نیز هست. در سطح نظری چگونه می‌توان دولتی کاملاً ایرانی بود و در عین حال کاملاً به یک بین‌الملل‌گرایی اسلامی متعهد بود. آیا تناقضی وجود دارد؟ چگونه می‌توان به خوبی ایرانی و به خوبی جهانی بود؟

6- جایگاه ایده‌ناسیونالیزم ایرانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی

7- سیاست خارجی جمهوری اسلامی: مواجهه با نظریه‌ها و واقعیت‌های جهان‌گرایی

8- مستقل از این یا آن دولت نظریة ایرانی سیاست خارجی چیست؟

ابعاد و عناصر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خلاء پدید نیامد و به میزانی، هم حاصل نوجویی‌ها و هم تداوم سنت‌های فرهنگی و فکری است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی چه مناسباتی با فرهنگ و هنجارهای تاریخ ایران دارد؟

9- سیاست خارجی جمهوری اسلامی: عرصه‌های گسست از و پیوست با فرهنگ ایرانی

(زمینه‌ها و آرمان‌ها)

ظهور انقلاب ایران و تأسیس جمهوری آن به باروری توأمان خشم وامید و ستایش و ستیزش منجر شد. خشم و ستیز، آری، تا اندازه زیادی به عملکردهای خارجی نظام جمهوری اسلامی ارجاع داشته است. اما آیا جنبه‌هایی از ستیزش با جمهوری اسلامی وجود دارد که حاصل رفتارهای خارجی این دولت نباشد بلکه به ذتیات آن ارجاع داشته باشد؟ می‌توان به تفکیک این ابعاد پرادخت:

10- ابعاد آنتاگونیستی و آگونیستی در روابط ایران و‌آمریکا

آیا خصومت ماندگار و زاینده در روابط ایران و اسرائیل امری بیشتر ذاتی است یا به حوزه رفتارها، برداشت‌ها و سوء تفاهمات ارجاع دارد؟ آیا تفاهم ممکن است؟ موانع، وجودی است یا حدودی؟

11- بازاندیشی در ابعاد و ریشه‌های روابط خصمانه ایران واسرائیل

سخنان بزرگ متعلق به متفکران بزرگ است. جمهوری اسلامی مروج این عقیده در جهان است که ملت‌ها حق دارند بخواهند به شیوه خود خوشبخت باشند و الگوهای سعادت را در درون فرهنگ خود بکاوند. متفکران کلاسیک بزرگی نیز این ایده را ترویج می‌کنند وآن را غنی می‌سازند. بزرگان تفکر چه ارمغان‌هایی برای اندیشه سیاست خارجی ایران دارند؟

12- یوهان گئورگ هامان: استدلال علیه جهانی‌گرایی روشنگری

13- یوهان گوتفرید هردر و فردیت‌های ملی (مورد ایران

14- چارلز تیلور و فردیت‌های ملی (مورد ایران)

سیاست خارجی‌ها ابعاد قانونی، حقوقی و سازمانی پراهمیتی دارند که نمی‌توان به آنها بی‌توجه بود در این میان قانون اساسی شایان توجه بیشتری است. مخصوصاص در همة قوانین اساسی فرض اساسی این است که باید روؤس سیاست خارجی یک کشور را مشخص کرد و از آن به بعد، رفتارهای خارجی دولت باید در همان چارچوب‌های مشخص شده و ذیل همان روؤس انجام پذیرد. نقش قانون اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی چه بوده و چه می‌تواند باشد؟ ظرفیت‌های انعطاف در قانون اساسی تا چه حد است؟

15- واکاوی رابطه سیاست خارجی جمهوری اسلامی با قانون اسلامی جمهوری اسلامی

مسایل حقوقی خارج از نظام جمهوری اسلامی نیز کم اهمیت نیست. نافذترین و جدی‌ترین مقوله حقوقی خارج از نظام جمهوری اسلامی اندیشه و عمل حقوق بشر است.

16- سیاست خارجی جمهوری اسلامی و مقوله حقوق بشر:‌نگرشی بر تعارضات، همسویی‌ها و امکانات آتی

هر سیاست خارجی تحولات بزرگ و ماندگاری را در تاریخ خود تجربه می‌کند و با آن روابطی اساسی برقرار می‌نماید. می‌توان به این اندیشید که فرضاً چه نتایج و تأثیرات متقابلی از سوی سند چشم‌انداز 20 ساله و رفتارهای معمول در سیاست خارجی و دیپلماسی ایران بر یکدیگر گذارده می‌شود و چه چشم‌اندازی در آینده قابل تصور است. جنگ تحمیلی نیز از زمره تحولات اساسی و ماندگار است که جمهوری اسلامی تقریباً هیچ گاه در آینده از چنبرة نتایج آن آزاد نخواهد شد.

17- امکانات و نتایج اجـرای سنــد چشـم‌انداز 20 سالـه در گسترة سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران

18- نتایج ماندگار جنگ تحمیلی بر شرایط سیاست جمهوری اسلامی ایران: مباحث استراتژیک، برداشت‌ها، رقابت‌ها، نتایج اقتصادی، ...

موضوعات گروه مبانی لزوماَ فقط به آنچه رفت محدود نمی‌شود، می‌تواند به موضوعات دیگری نیز شمول یابد. از آن جمله است:

19- قدرت ملی: ابعاد و راه‌های افزایش آن

20- جغرافیا و متغیرهای جغرافیایی در سیاست خارجی ایران

21- فرآیند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

22- تأثیر نیروهای داخلی بر سوی‌گیری‌های سیاست خارجی و متقابلاً، تأثیر تحولات خارجی بر رفتارها و برداشت‌های ذهنی نیروهای داخلی: امکانات و آسیب‌شناسی‌ها.

23 – قدرت نرم چیست و دارای چه حوزه‌هایی است و با آن حوزه‌ها چگونه می‌توان کار کرد؟

24- نحوه بهره‌برداری از N.G.Oها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی

Ø     گروه مطالعات استراتژیک

حوزه‌های فعالیت:

بررسی محیط و شرایط ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک با توجه به اثراتی که برای ایران در پی خواهند داشت و به ترتیب اولویت در محیط‌های پیرامونی ایران بررسی در سطح کلان در مورد عوامل مؤثر برای همکاری و شناسایی عوامل تهدیدزا در روابط ایران با کشورهای دیگر به ویژه همسایگان و کشورهای هم‌منطقه‌ای.

بررسی استراتژی سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ و کشورهای غیرمتعهد موفق (هند، مالزی) بررسی همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای در دو حوزه خزر و خلیج فارس.

بررسی همکاری‌های محور شمال – جنوب

برنامه‌ و محورهای مطالعاتی

- استراتژی و سیاست خارجی آمریکا در آسیا با تأکید به منطقه خلیج فارس و دریای خزر و محیط پیرامونی ایرانی

- استراتژی و سیاست خارجی اروپا در آسیا

- استراتژی و سیاست خارجی روسیه در آسیا

- استراتژی و سیاست خارجی چینی

- نقش آینده هند در صحنة بین‌المللی

- الگوی مالزی به عنوان یک قدرت موفق اسلامی

- آینده همکاری‌های شمال، جنوب

- دورنمای همکاری‌های سازمان شانگهای

- همکاری و رقابت در حوزة دریای خزر

- نظام امنیتی جدید در خلیج فارس، فرصت‌ها و چالش‌ها

- نیروی ایجاد اتحاد منطقه‌ای با محوریت ایران و عراق

- بررسی روابط راهبردی ایران با آمریکا در طیفی از تا همکاری

- تنظیم روابط با کشورهای دارای حق وتو به ویژه چین و روسیه برای بهره‌برداری در زمان ضرورت

- تنظیم روابط راهبردیْ 15 کشور همسایه

- تنظیم روابط با قدرت‌های بزرگ

- بررسی راهکارهای نظامی در صورت درگیری آمریکا

- بررسی الگوهای سیاست خارجی در هند، چین، مالزی،

- مدیریت بحران هسته‌ای

- بررسی ترتیبات امنیتی در خلیج فارس

- چگونگی فعال نمودن محورهای عمده ترانزیتی مانند محور شمال، جنوب

- نحوة بهره‌گیری از منابع و امکانات کشور مانند آب، انرژی راه‌های ترانزیتی در پیشبرد سیاست خارجی

- نحوة بهره‌گیری از قدرت نرم در سیاست خارجی

Ø     گروه مطالعات خاورمیانه و خلیج فارس

اهداف :

با توجه به اهمیت مطالعات تخصصی منطقه‌ای و نیز اهمیت منطقة خاورمیانه و خلیج فارس، معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک، اقدام به تشکیل یک گروه تخصصی مطالعاتی در این زمینه نموده است. این گروه که مسائل مربوط به کشورهای خاورمیانه عربی (شامل سوریه، لبنان، اردن، فلسطین و مصر) و کشورهای حوزه خلیج فارس و شبه جزیره عربستان (شامل عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات متحدة عربی، عمان و یمن) را پوشش می‌دهد، وظایف کلان ذیل را برای خود تعریف کرده است:

1- تحقیق و مطالعه در خصوص روندها و ساختارهای منطقه‌ای؛

2- ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های فراروی جمهوری اسلامی ایران در هر یک از مناطق دوگانه فوق؛

3- ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در هر منطقه؛

4- ارائه پیشنهادها در خصوص راهبردهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران.

برنامه‌های مطالعاتی :

الف – پروژه‌های تحقیقاتی مربوط به عراق

الف-1) ایران و عراق جدید؛ فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌رو؛

الف-2) نقش عراق جدید در ترتیبات امنیتی منطقه خلیج فارس؛

الف-3) آینده سیاسی عراق؛ انسجام عربی در پرتو یک عراق فدرال.

ب – پروژه‌های مربوط به فلسطین واسرائیل

ب-1) آینده صلح خاورمیانه در پرتو تحولات سیاسی اخیر؛

ب-2) آینده سیاسی فلسطین؛ اسلام‌گرایان یا ملی‌گرایان سکولار؟

ب-3) سیاست خارجی وامنیتی اسرائیل در فضای نوین منطقه‌ای؛

ب-4) تلاش اسرائیل برای جذب در محیط پیرامونی؛

ب-5) شرایط داخلی در اسرائیل (بن بست صهیونیسم)؛

ج- پروژه‌های مربوط به سوریه، لبنان و مصر

ج-1) آینده سیاسی سوریه؛

ج-2) بررسی امکان صلح بین سوریه و اسرائیل؛

ج-3) چشم‌انداز روابط سوریه و جنبش‌های مقاومت اسلامی؛

ج-4) بررسی روابط آتی ایران و سوریه؛

ج-5) آینده سیاسی لبنان به سوی تحولات چند سال اخیر؛

ج-6) بررسی روابط آتی سوریه و لبنان؛

ج-7) حزب‌ا... لبنان در لبنان جدید؛

ج-8) چشم‌انداز روابط ایران و مصر، فرصت‌ها و چالش‌ها؛

ج-9) آینده روابط دولت مصر و جنبش اخوان‌المسلمین.

د - پروژه‌های مربوط به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC)

د-1) بررسی روابط ایران و کشورهای GCC در ابعاد امنیتی؛

د-2) نگاه شورای همکاری به ایران هسته‌ای؛

د-3) روابط آتی ایران و عربستان؛

د-4) روابط ایران و امارات، فرصت‌ها و چالش‌ها (با نگاهی به مسئله جزایر)؛

د-5) بحرین، در کشاکش و انتظار؛

د-6) روابط آتی ایران و شیعیان کشورهای حوزه خلیج فارس؛

هـ – پروژه‌های کلان مربوط به خاورمیانه

هـ-1) طرح خاورمیانه بزرگ؛

هـ-2) ژئوپولیتیک شیعه؛

هـ-3) خاورمیانه عاری از سلاح‌های هسته‌ای؛

هـ-4) چشم‌انداز حضور نطامی آمریکا در خلیج فارس؛

هـ-5) روند دموکراتیزاسیون در خاورمیانه: چشم‌اندازها و مواضع؛

هـ-6) ترتیبات امنیتی منطقة خلیج فارس؛

هـ-7) چشم‌انداز خاورمیانه در دهه‌های آینده؛

Ø     گروه مطالعات اروپا و آمریکا

گروه مطالعات اروپا و آمریکا به بررسی، مطالعه و تحلیل ساختارها و روندهای موجود در حوزه اروپا و آمریکا می‌پردازد. با توجه به حضور بازیگران قدرتمند بین‌المللی از جمله ایالات متحده و اتحادیه اروپا در این حوزه و نقش تأثیرگذار آنها بر سیاست‌های جهانی و منطقه‌ای، بررسی سیاست خارجی این قدرت‌ها و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. دراین راستا، بررسی جایگاه جمهوری اسلامی در سیاست خارجی قدرت‌های بزرگی که در این حوزه قرار دارند، ارائه راهکار برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جهت مقابله با سیاست‌های این قدرت‌ها، مطالعه نقش این قدرت‌ها و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. در این راستا،‌ بررسی جایگاه جمهوری اسلامی در سیاست خارجی قدرت‌های بزرگی که در این حوزه قرار دارند، ارائه راهکار برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جهت مقابله با سیاست‌های این قدرت‌ها، مطالعه نقش این قدرت‌ها در روندهای حاکم بر سیاست بین‌الملل از جمله خلع سلاح و کنترل تسلیحات، پیکار با تروریسم، دموکراسی‌سازی و امنیت‌سازی و سرانجام جستجوی زمینه‌‌های مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و قدرت‌های مزبور از جمله محورهای موردنظر این گروه می‌باشند. در مجموع، این گروه مطالعاتی کشورهای واقع در اروپای غربی، اروپای مرکزی و اروپای شرقی و نیز ایالات متحده و کانادا را در برمی‌گیرد. در این چارچوب سازمانها و اتحادیه‌های مهمی نظیر اتحادیه اروپا، ناتو و گروه کشورهای صنعتی موسوم به جی-هشت، سازمان امنیت همکاری اروپا قرار دارند که لازم است تحولاتشان پیگیری شود.

محورهای تحقیقاتی:

1- جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سیاست جدید خاورمیانه‌ای غرب (به تفکیک کشورهای غربی و به تفکیک موضوعات).

2- راه‌کارهای راهبردی و کاربردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در توسعه مناسبات با غرب (با کلیه کشورها، به تفکیک کشورها و نوع و ماهیت روابط بر حسب منافع ملی).

3- موارد اشتراک و اختلاف سیاست خارجی غرب در قبال سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (به تفکیک کشورها و نوع موارد)

4- نقطه نظرات غرب در قبال چهار روند حساس منطقه‌ خاورمیانه پس از 11 سپتامبر (به تفکیک کشورها)

4-1- روند خلع سلاح و کنترل تسلیحات نامتعارف (هسته‌ای)

4-2- روند دموکراسی‌سازی (طرح خاورمیانه بزرگ)

4-3- روند امنیت‌سازی (افغانستان،‌عراق، فلسطین، کشمیر و غیره )

5- سیر تکوین اتحادیه اروپا و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران

6- روابط دو سوی آتلانتیک و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران

7- بررسی فرصت‌ها و محدودیت‌های روابط ایران با اتحادیه اروپا

8- روابط ایران و بریتانیا

9- روابط ایران و آلمان

10- روابط ایران و فرانسه

11- روابط ایران و ایتالیا

12- سیاست امنیتی – دفاعی مشترک اروپا و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران

13- سیاست خاورمیانه‌ای اتحادیه اروپا و جایگاه ایران در آن

14- بررسی قابلیت‌های اروپا برای تبدیل به عامل توازن بخش در رابطه ایران و آمریکا

Ø     گروه مطالعات آسیا

آسیا منطقه‌‌ای است که تحولات آن تأثیرات پراهمیتی بر نظم بین‌المللی در سطوح خرد و کلان و نیز بازیگران موجود در آن بر جای می‌گذارد. به همین لحاظ است که در مراکز تحقیقاتی مختلف جهان، تحولات این منطقه به دقت مورد کنکاش قرار می‌گیرد و پیامدهای آن تجزیه و تحلیل می‌شود.

بر این مبنا، کار ویژه گروه آسیا در معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی، بررسی تحولات محیط امنیتی آسیا، ظهور قدرت‌های جدید در منطقه و تأثیرات آنها بر نظم بین‌المللی در سطوح منطقه‌‌ای و جهانی تحولات سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای همچون سازمان همکاری‌های شانگهای و آسه آن تحلیل آن از منظر منافع امنیت ملی ایران است تا در پرتو آن بتوان به طراحی و پیشبرد هر چه بهتر سیاست خارجی آسیایی کشور همت گماشت.

برنامه و محورهای مطالعاتی

1- ظهور چین و آینده سیاست بین‌الملل

2- جایگاه آسیا در آینده نظام بین‌الملل

3- ظرفیت‌ها و محدودیت‌های سازمان همکاری شانگهای (SCO) از منظر منافع ملی ایران

4- بررسی جایگاه هند در سیاست خارجی ایران

5- روابط ایران و پاکستان: ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها

6- شبکه انرژی آسیای؛ بررسی یک امکان

7- اتصال چین به خط لوله گاز ایران – پاکستان – هند: امکان‌پذیری و پیامدها

8- جایگه آ.سه.آن در سیاست خارجی ایران

9- تحولات آسیا و محیط امنیتی ایران

10- جایگاه آسیا در سیاست خارجی ایران

11- الگوی سیاست خارجی چین: آموزه هایی برای ایران

Ø     گروه مطالعات اوراسیا

گروه مطالعات اوراسیا با هدف بررسی، تحقیق و مطالعه روندها، فرآیندها و ساختارهای سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در حوزه اوراسیا شامل جمهوری‌های شوروی سابق و ترکیه تشکیل شده است. ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های فراروی جمهوری اسلامی ایران در این گستره جغرافیایی با تفکیک و تأکید بر چهار حوزه روسیه، آسیای مرکزی، قفقاز و ترکیه صورت می‌گیرد. در این راستا اولویت‌های گروه مبتنی بر اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران در این مناطق تنظیم گردیده است. بر این اساس بررسی فرصت‌ها و ظرفیت‌های همکاری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با پنج کشور آسیای مرکزی و سه کشور حوزه قفقاز و همچنین کشورهای روسیه، اوکراین و روسیه سفید، مطالعه مسایل دریای خزر از جمله وضعیت رژیم حقوقی، همکاری کشورهای ساحلی وامنیت دریا، تحقیق پیرامون نقش و جایگاه روسیه در نظام بین‌المللی و در سطح منطقه‌ای و نحوه تعامل جمهوری اسلامی ایران با این کشور و همچنین بررسی تهدیدهای احتمالی در ورای مرزهای شمالی ایران، از مهمترین موضوعات مورد توجه گروه مطالعاتی اوراسیا می‌باشد.

برنامه و محورهای مطالعاتی:

- ظرفیت‌های جمهوری‌های اروپایی شوروی سابق برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران.

این محور مطالعاتی با توجه به وجود برخی توانمندی‌های اقتصادی و تکنولوژیک در جمهوری‌های اروپایی شوروی سابق شامل اوکراین، روسیه سفید و جمهوری‌های بالستیک به بررسی این ظرفیت‌ها برای توسعه همکاری با جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد.

- حساسیت‌ها و نگرانی‌های روسیه در قفقاز شمالی و جنوبی: پیامدها و فرصت‌ها برای جمهوری اسلامی ایران

- اقتصاد به مثابه ایدئولوژی سیاست خارجی (بررسی نقش انگیزه‌ها و اهداف اقتصادی در تنظیم سیاست خارجی فدراسیون روسیه و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران).

- روسیه پس از پوتین

با توجه به اینکه در سال آینده میلادی دوران ریاست جمهوری پوتین در روسیه به پایان می‌رسد، هدف این پروژه ارزیابی وضعیت روسیه در دوران هشت ساله ریاست جمهوری پوتین و بررسی سناریوهای احتمالی برای آینده این کشور در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود.

_ راهکارهای توسعه روابط ایران وروسیه

- ابعاد استراتژیک در روابط روسیه و غرب

- نگاه روسیه به شرق: دلایل، زمینه‌ها، ظرفیت‌ها و پیامدها

- جایگاه اوراسیا در استراتژی‌های کلان معاصر

- چشم‌انداز همکاری و توسعه در دریای خزر (آینده همکاری‌های کشورهای ساحلی خزر با توجه به وضعیت رژیم حقوقی دریا)

- الگوها وچشم انداز توافق در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر

- بررسی ایجاد اتحادیه های منطقه ای

- ثبات و بی‌ثباتی سیاسی در آسیای مرکزی

- ساختارهای امنیتی در آسیای مرکزی و قفقاز

- روابط ایران وافغانستان‌‌‌‌‌‌‍)مسئله مواد مخدر،حق آبه ایران از هیرمند، امنیت مرزها و...)

- چشم‌انداز موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی ترکیه: بررسی کوشش‌های ترکیه برای ورود به اتحادیه اروپا و همچنین تلاش این کشور برای ایفای نقش مؤثر در چارچوب کشورهای اسلامی و سازمان کنفرانس اسلامی با توجه به وضعیت سیاست داخلی این کشور.

- بررسی ابعاد مختلف در روابط ایران و ترکیه

- سیاست خاورمیانه‌‌ای ترکیه با توجه به روابط ویژه ترکیه و اسرائیل

Ø     گروه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل

تحولات پیچیده جهان معاصر و درهم تنیدگی حوزه های مختلف مطالعاتی و همچنین اجرایی در دو-سه دهه اخیر، متخصصان رشته هایی که با عرصه بین الملل مرتبطند را واداشته تا مسائل را به صورت بین رشته ای مطالعه نمایند و برای شناخت و تحلیل حوزه های موضوعی خاص از نظریه های رشته های مختلف علمی به صورت ترکیبی و التقاطی بهره گیری کنند. کارآمدی نگرش بین رشته‌ای در تحلیل و درک بهتر مسائل بین المللی باعث رشد و تکامل شایان توجه این نوع مطالعات در محافل دانشگاهی، پژوهشی و حتی اجرایی شده است. اقتصاد سیاسی بین الملل نیز از جمله حوزه‌های مطالعاتی بین رشته ای است که متاسفانه در محافل دانشگاهی و پژوهشی کشورمان مغفول مانده است و به تبع این کم توجهی، مسئولین و مجریان سیاست خارجی کشور نیز کمتر از این ابزار کارآمد تحلیلی برای درک و عملکرد مناسب به گونه ای که تامین کننده منافع ملی باشد، استفاده کرده اند. با توجه به ضرورت ها و کمبودهای پیش گفته و با هدف تقویت نگرش اقتصاد سیاسی بین الملل به عنوان یک ابزار تحلیل و یک رویکرد علمی برای درک مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، شناسایی مشکلات و تنگناها و نیز ارائه ی راه کارهای مبتنی بر این نگرش بین رشته ای، " گروه مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل" بررسی و پژوهش در حوزه های ذیل را در دستور کار قرار داده است:

1- دیپلماسی اقتصادی و ضرورت تدوین آن به منزله ی یکی از ابعاد اساسی سیاست خارجی

2- بررسی الگوی های مختلف خصوصی سازی، آزاد سازی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رابطه آن با سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی

3- امنیت انرژی و سیاست خارجی، نقش انرژی در توسعه ی روابط دو جانبه و منطقه ای، مباحث ژئوپلتیک انرژی

4- مباحث مربوط به بازار جهانی انرژی و پیوندهای آن با حوزه ی مسائل سیاسی – امنیتی از حیث تاثیر گذاری بر سیاست خارجی

5- الگو های رایج توسعه از حیث رابطه ی دولت و بازار( چین، هند، مالزی، اتحادیه ی اروپا و ...) با نگرش اقتصاد سیاسی و تاثیرات آن در تدوین سیاست خارجی

6- استراتژی های تجاری و دیپلماسی اقتصادی و تاثیرات آن بر سیاست خارجی و منافع ملی

7- تاثیر نیروهای داخلی (اقتصادی، سیاسی، نظامی و ....) در شکل دهی به سیاست خارجی و بالعکس، از دیدگاه اقتصاد سیاسی

8- مباحث توسعه، جهانی شدن و روابط شمال – جنوب

9- سازمان تجارت جهانی و پیامدهای الحاق و عدم الحاق به آن از دیدگاه سیاست خارجی

10- بررسی جایگاه سازمان ها و مجامع منطقه ای و فرامنطقه ای نظیر اکو و شانگهای و راهکارهای فعال سازی آنها در حوزه ی سیاست خارجی

11- بررسی جریانات و الزامات ژئوپلتیک/ژئواکونومیک و تاثیرات آن بر سیاست خارجی

12- چگونگی تنظیم و گسترش روابط خارجی با اتحادیه ی اروپا در ابعاد اقتصادی، سیاسی و ...

13- چگونگی ایجاد اتحادیه های منطقه ای در زمینه های اقتصادی، امنیتی و سیاسی

14- مطالعه و بررسی راهکارهای فعال سازی کریدور شمال – جنوب

15- بررسی شیوه های ایجاد و افزایش قدرت ملی از طریق صادرات آب، گاز، قطعات صنعتی، ترانزیت هوایی، دریایی و زمینی، لوله های انتقال نفت و گاز و....

16- شناسایی الزامات سند چشم انداز بیست ساله در حوزه ی اقتصاد سیاسی بین الملل و تدوین راهکارهای عملی برای هر حوزه

17- جهانی شدن اقتصاد و تاثیر آن بر الگوی توسعه اقتصادی ایران با تاکید بر اهداف سند چشم انداز بیست ساله

انتشارات دوره‌ای این معاونت شامل پژوهشنامه و گزارش راهبردی می‌باشد.

ادامه دارد