رسانه و نظام بین الملل

وحید پرست تاش

چکیده:

گر در گذشته این سازمان های بین المللی بودند که نقش حاکمیتی دولت ها را کمرنگ می کردند، امروزه رسانه ها پای را فراتر نهاده و نه تنها نقش حاکمیتی دولت های ملی را مورد تعرض قرارداده اند بلکه در صدد یکسان سازی و هموانی بین المللی از گونه لیبرال آن هستند.  آنچه امروز حتی فریاد پست مدرنسیتها را نیز درآورده است همین حرکت هدفمند و یکنواخت رسانه ها است. امروزه رسانه ها  در حوزه هاي بين المللي و سياست خارجی نقش مهم  و راهبردي ايفا مي كنند و شيوه هاي مختلف نظام هاي رسانه اي در دنيا در كنار سياست هاي داخلي و خارجي شان به عنوان ابزاري مؤثر به نوعي ديپلماسي دست مي زنند كه قدرت و تأثير گذاري آنها هر روزه خود را نمايان تر مي سازد. امروزه  اينترنت و شبكه هاي تلويزيوني ماهواره اي در كنار رسانه هاي مكتوب آزاد فضاهاي متكثري را در روابط بين الملل كشورها ايجاد كرده است كه دست دولت ها و حاكميت ها براي كنترل آنان با محدودیت جدی روبروست.

رسانه و نظام بین الملل

امروزه رسانه ها  در حوزه هاي بين المللي و سياست خارجی نقش مهم  و راهبردي ايفا مي كنند و شيوه هاي مختلف نظام هاي رسانه اي در دنيا در كنار سياست هاي داخلي و خارجي شان به عنوان ابزاري مؤثر به نوعي ديپلماسي دست مي زنند كه قدرت و تأثير گذاري آنها هر روزه خود را نمايان تر مي سازد. امروزه  اينترنت و شبكه هاي تلويزيوني ماهواره اي در كنار رسانه هاي مكتوب آزاد فضاهاي متكثري را در روابط بين الملل كشورها ايجاد كرده است كه دست دولت ها و حاكميت ها براي كنترل آنان با محدودیت جدی روبروست.

اگر در گذشته این سازمان های بین المللی بودند که نقش حاکمیتی دولت ها را کمرنگ می کردند ولی امروزه رسانه ها پای را فراتر نهاده و نه تنها نقش حاکمیتی دولت های ملی را مورد تعرض قرارداده اند بلکه در صدد یک یکسان سازی و هموانی بین المللی از گونه لیبرال آن هستند. آنچه امروز حتی فریاد پست مدرنسیت هارا نیز درآورده است هم حرکت هدفمند و یک نواخت رسانه ها است. البته اینترنت با وجود فضایی که قابلیت ارتباط چند سویه میان مخاطب و رسانه را فراهم ساخته در این مسیر حرکتی پیچیده محسوب می شود و نمی توان به سادگی آن را به حرکت یکنواخت و تک سویه متهم کرد ولی با لحظه ای تامل متوجه می شویم که این فضای مجازی رسانه ای نیز با وجود در اختیار قرار دادن عکس العمل به مخاطب، امکان یکسانی را برای همه در نظر نگرفته است. کافی است به تفاوت رقمی جستجوی یک کلمه در زبان های متعدد بنگرید.

در خصوص رسانه د رنظام بین الملل می توان دو ديدگاه خوشبينانه و بدبينانه را برشمرد :

در نگاه خوشبينانه و انترناسيوناليستي (آرمان گرايي)  رسانه ها  نقش فراملي دارند و جريان آزاد ارتباطات و اطلاعات در جستجو، كسب، تنظيم، انتشار و توزيع اطلاعات يك اصل پذيرفته شده جهاني قلمداد مي شود كه دولت ها نمي توانند با نگاه سياسي، حزبي، قومي، مذهبي خود مانع اين پروسه گردند كه تحت عنوان جريان بين المللي اطلاعات خود را نشان مي دهد كه نتيجه اين فرآيند همگرايي جهاني از طريق ابزارهاي ارتباطي است.

نگاه دوم يا نگاه بدبينانه  رسانه را مجبور مي سازد در چارچوب منافع و خواست  تنها یک دولت گام بردارد  و به سمت وسويي گام بردارند كه از پرتو بحران به وجود آمده به نفع خود استفاده كنند و رسانه ها بايد بيشتر در جستجوي و انعكاس مطالبي باشند كه مسائل راهبردي موضوع را كالبد شكافي نمايند تا بيشترين نفع و سود را كشور از قبل اين بحران به دست آورد. نمونه این رفتار را می توان در جنگ روانی بخری کشورها علیه کشورهای جهان سوم به خوبی دریافت. برای درک  بهتر تأثیر رسانه  در نظام بین الملل، می توان آنها در چند گروه تقسیم بندی کرد :

اول در حوزه دیپلماسی

رسانه های بین المللی موجب تاثیر گذاری بر سه شکل از دیپلماسی شده اند :

     دیپلماسی عمومی،

دیپلماسی عمومی به معنای "فعالیت هایی است که خارج مرزها در زمینه های اطلاعات، آموزش و فرهنگ صورت می گیرد و هدف آن تأثیر بر بر شهروندان دولت های دیگر است" رسانه ها می توانند در سیاست خارجی نقش بازی کنند و پیام دیپلماسی را از کشوری به کشورهای دیگر منتقل کنند . همانگونه که شبکه CNN در جنگ خلیج فارس نقش مهمی را در دیپلماسی عمومی آمریکا ایفا کرد .

     دیپلماسی مردمی،

منظور از دیپلماسی مردمی نیز اشاره به ارتباطات از راه دور دارد و آنکه رسانه موجب شده تا  شهروندان در امور تخصصی خارجی ورود پیدا کنند، در حالی که پیش از این تنها، متخصصان امکان دخالت در چنین اموری را داشتند .

    دیپلماسی رسمی،

رسانه امروز بر دیپلماسی رسمی کشورها نیز تاثیرگذار شده و برخی از کشورها سعی دارند تا با بهرمندی از این ابزار حتی رفتارهای دولت های دیگر را نیز تغییر داده یا کنترل کنند. نمونه قابل درک آن ایران و فعالیت های رسانه ای برخی شبکه ها برای بزرگ نمایی فشارهای حقوق بشری در ایران برای ایجاد تغییر در رفتار دولت است. این شبک ها چنین تلقی می کنند که حرکت دولت های دیگر نیز باید در برخورد با  دولت مورد نظر تحت کنترل باشد.

دوم در حوزه حوزه اقتصاد

حضور وسایل ارتباطی نوین سبب شکل دهی مجدد فرایندهای تولید، توزیع، تجارت و مسایل دیگر اقتصادی و تمرکززدایی از آنها و نیز تقلیل هزینه ها شده است . امروزه تبلیغات رسانه ای در شبکه های بین المللی به معنای تبدیل شدن یک شرکت به یک برند بین المللی تلقی می شود . کافی است در این خصوص به تبلیغات انحصاری رولکس از شبکه BBC  و CCN و یا تبلیغات شرکت های هوایی بین المللی همچون ترکیش یا امارت ایر در شبکه های مهم نگاهی بیاندازید.

سوم در حوزه فرهنگ

بدون شک تأثیر رسانه های در روابط بین الملل بیش از هر حوزه ای بر فرهنگ ها  تاثیر دارد . درگذشته فرهنگ عمومی و اشاعه آن بیشتر در دست خانواده، طایفه، قبیله بود و اعضای خانواده بصورت نسلی این فرهنگ ها را به نسل بعدی انتقال می دادند و به خاطر عمومی بودن این فرهنگ ها دخل و تصرف در آن کمتر صورت می گرفت.
اما امروزه رسانه های جمعی همچون ماهواره، کامپیوتر، تلفن همراه و اینترنت که نوعی ابزار فرهنگ ساز تلقی می شوند جای این نها دها را گرفته و تا دورتر از مرزها آن را گسترش می دهند.
رسانه ها نهادهای موثر در فرهنگ هر جامعه به حساب می‌آیند و حوزه عمل و فعالیت‌آن‌ها فرهنگ است. از این‌رو مستقیم و بی‌واسطه با فرهنگ پیوند و ارتباط دارند؛ نتیجه این ارتباط و پیوند برقراری رابطه‌ای متقابل بین رسانه و فرهنگ عمومی است.
بررسی کوتاه درباره تاثیر رسانه های ارتباط جمعی بر فرهنگها موید این مطلب است که تاثیر این دوبسیار پیچیده، چند بعدی و گسترده است واز قدرت دگرگونی حیرت‎آوری در همة زمینه‎ها– آموزش، علوم، تکنولوژی، اقتصاد، سیاست و روابط انسانی – برخوردار است.
با اینکه خیلی از نظریه پردازان در مورد رابطه فرهنگ و رسانه دیدگاه مختلفی دارند، ولی مسلم آن است که در عصر حاضر رسانه یکی از قدرتهای مهم محسوب می شود، دلیل آن نیز در نوع و نحوه تاثیر گذاری و تغییر است؛ به عبارت دیگر اگر زمانی با زور اسلحه و سرنیزه مردم را وادار به تبعیت از خود می کردند، اکنون پایدارترین، موثرترین و کم هزینه ترین راه اعمال نفوذ، تغییر ارزش ها و نگرش های مردم از دریچه فرهنگ و استفاده از رسانه است.

 چهارم در حوزه آموزش

در هر جريان ارتباطي، رسانه مناسب سهم عمده اي در تسهيل انتقال پيام بين فرستنده و گيرنده دارد. انتقال پيام هاي آموزشي به آموزش گيرندگان با استفاده از رسانه هاي آموزشي كه جزء تفكيك ناپذير فرآيند آموزش محسوب مي شوند صورت مي گيرد و آشنايي با انواع رسانه ها راه را به سوي بهره برداري ثمر بخش از آنها هموار مي نمايد.امروزه تکنولوژی های ارتباطی، نقش مهمی در آموزش ایفا می کنند . حضور رسانه ها سبب گسترش آموزش در حوزه های ملی و فراملی شده و انتقال اطلاعات نوین و نیز فسخ اطلاعات قدیمی با سرعت صورت می پذیرد . بر اساس تعريف تكنولوژي آموزشي راه انجام آموزش مؤثر ، پايدار و عميق تر، بكارگيري منابع انساني و غير انساني در آموزش است. اين منابع ، رسانه ها هستند.

پنجم در حوزه نظامی

تکنولوژی های ارتباطی در این حوزه، دارای دو چهره متضاد شده اند . این تکنولوژی ها در عین حال که می توانند به صلح و امنیت ملی و بین المللی کمک کنند، گسترش آنها نیز می تواند مخل صلح و امنیت جهانی باشد . به عنوان مثال تعدد ماهواره ها، کنترل اطلاعات را از بین برده است و احتمال ضربه های سیاسی از جمله تروریسم را افزونتر ساخته است . در عین حال که حضور پرقدرت ماهواره ها می تواند ملت ها و دولت ها را از حرکت های نظامی که تهدیدکننده امنیت آنها باشد، مطلع سازد و در این راه به آنها مدد رساند . رسانه ها ، اگر به طور كارآمد به كار گرفته شوند، می توانند مؤثرترین ابزار در دسترس یك فرمانده عملیاتی برای جلب حمایت مردم و مقابله با تبلیغات دشمن باشند.

 جمع بندی

ديپلماسي در نظام بین الملل کنونی از لحاظ تركيب، هدف و موضوع دستخوش دگرگوني هاي اساسي شده است. یکی از مهمترین مولفه های تاثیر گذار بر این تغییر رسانه ها هستند. امروز سخنرانی های سران کشورها به صورت جهانی انعکاس می یابد و عکی العمل هایی را به دنبال دارد. دولت مردان بدون متن سخنرانی ننمی کنند و همواره در مقابل دوربین رفتاری صحیح از خود نشان می دهند. مذاکرات از شکل پنهانی به حوزه عمومی کشیده شده و حتی در عقب مانده ترین نقاط دنیا می توان یک موضوع مهم را به کمک رسانهها تعقیب کرد. به عبارتی امروز دیگر نمی توان میزان وابستگی رسانه به نظام بین الملل را فقط یک سویه قلمداد کرد. اگر روزی دولت ها تنها پدید آورندگان رسانه ها بودند امروز رسانه های بزرگ و بین المللی برای رفتار دولت ها خط مشی تعیین می کنند. امروز رسانه کلید ورود به روابط بین الملل قلمداد می شود. از این رو دیگر در هر نهاد بین المللی رسانه به یک ارگان رسمی تبدیل شده و حتی سازمان های امنیتی بین المللی چون ناتو سایت های اختصاصی دارند و دیگر باید پرسید :آیا این رسانه ها هستند که در نظام بین الملل سلسله مراتبی برا ی ما تصمیم می گیرند؟