پایگاه تخصصی سیاست بین الملل (  INPO  )‌

نصرت شاد

تئوری روسو و دولت روبسپیر

نصرت شاد
ژان ژاک روسو یکی از نمایندگان مهم روشنگری فرانسه در قرن 18 بود. تئوری دولت و تئوری تربیتی او تاثیر مهمی روی کانت، هردر، گوته، شیلر، هگل، فیشته، و مارکس گذاشت. روسو را امروزه یکی از جاده صاف کن های فکری انقلاب فرانسه می دانند. او یکی از نظریه پردازان اصلی انقلاب فرانسه بود. روسو به سبب مبارزه سیاسی علیه شاه و روحانیت مسیحی سالها تحت تعقیب قرار گرفت و محکوم به زندان شد. بر اثر اینگونه فرار، آواره گی و تعقیب ها او در پایان عمر جنون گرفت و سرانجام دست به خودکشی زد.


ژان ژاک روسو یکی از نمایندگان مهم روشنگری فرانسه در قرن 18 بود. تئوری دولت و تئوری تربیتی او تاثیر مهمی روی کانت، هردر، گوته، شیلر، هگل، فیشته، و مارکس گذاشت. روسو را امروزه یکی از جاده صاف کن های فکری انقلاب فرانسه می دانند. او یکی از نظریه پردازان اصلی انقلاب فرانسه بود. روسو به سبب مبارزه سیاسی علیه شاه و روحانیت مسیحی سالها تحت تعقیب قرار گرفت و محکوم به زندان شد. بر اثر اینگونه فرار، آواره گی و تعقیب ها او در پایان عمر جنون گرفت و سرانجام دست به خودکشی زد. پیش از مرگ روسو، روبسپیر یک دانشجوی انقلابی رشته حقوق به ملاقات او رفته بود. روبسپیر بعدها خود بعد از بقدرت رسیدن و اعمال خشونت علیه مردم، از طرف دیگران به زیر گیوتین فرستاده شد و اعدام گردید. روبسپیر مغز رهبری انقلاب فرانسه پیش از پیروزی انقلاب، در شهر کوچکی وکیل دعاوی شده بود. حکومت کوتاه مدت روبسپیر نخستین کوشش عملی برای اجرای نظریه های روسو بود. روسو خود پیش از روبسپیر به سبب انتقاد از کلیسا، دربار و مسیحیت، به زندان محکوم شده بود. او سالها در کشورهای مختلف اروپا در تبعید و مهاجرت زیست. روسو در کتاب اتوبیوگرافیک " اعترافات " به شرح آواره گی زندگی سیاسی خود پرداخته است. مجلس فرانسه حتی یکبار دستور به آتش زدن نوشته های روسو داد. روسو یکی از آموزگاران تعلیم و تربیت مدرن عصر جدید اروپا نیز بشمار می آید .

او در آثارش برای عملی نمودن یک بهشت غیرکمونیستی، حذف مالکیت خصوصی در جامعه را پیشنهاد نمود. او نه تنها روی سوسیالیسم تخیلی فرانسه بلکه روی سوسیالیسم انقلابی مارکس نیز اثر گذاشت. کانت بعدها او را نیوتون جهان اخلاق در غرب نامید. در زمان شکوفایی عقلگرایی دوران روشنگری، او تاکید خاصی روی اهمیت طبیعت و احساسات پاک و لطیف انسانی نمود. وی می گفت که مالکیت خصوصی نه تنها موجب ذوال اجتماعی، تنفر، حسادت، و رقابت منفی می شود بلکه نخستین مالکیت های خصوصی در تاریخ بشر موجب جنگ و قتل انسانها شده اند. در نظر روسو، انسان ذاتا نیکوسرشت است ولی قوانین جامعه طبقاتی فئودالی و بورژوایی موجب توحش او شده اند. غالب آثار روسو حاوی تئوریهایی پیرامون انسان، جامعه، و دولت هستند. روسو مخالف تولید کالاهای غیرضروری و لوکس بود. او می نویسد که اگر جامعه از خدایان تشکیل می شد، حکومت دلخواه آنان نظام دمکراتیک می بود .

مهمترین اثر روسو یعنی کتاب "قرارداد اجتماعی" اثری است پیرامون فلسفه سیاسی دولت و اصول قوانین دولتی . این کتاب در زمان انقلاب فرانسه، کتاب مقدس رهبران انقلاب شده بود. محتوای این کتاب بیشتر شبیه نظرات هابس است تا نظرات جان لاک. روسو چون خود شهروند ژنو در سوئیس بود، نظراتش پیرامون دولت ایده آل شبیه به شهر-دولت های یونان باستان هستند. او مدعی بود که دمکراسی، مناسب شهر- دولت ها، و اریستوکراسی مناسب کشورهایی با جمعیت متوسط، و نظام پادشاهی مناسب کشورهای وسیع و پرجمعیت است . برای روسو نظام عادل و برابر مهمتر از اجرای اصول دمکراسی در یک جامعه بود . بعدها اشاره شد که نظام های توتالیتر دنباله رو نظرات روسو و نظام های دمکراتیک دنباله رو نظرات جان لاک بوده اند و فلسفه روسو مورد استفاده هگل برای دفاع از اریستوکراتی پرویسی شده است. روسو نه تنها خالق سیستم های فکری و فلسفه سیاسی بلکه پدر جنبش ادبی رمانتیک در آلمان و فرانسه نیز بود. روسو بعدها اعتراف نمود که از طریق آثار پلوراخ طرفدار جامعه اسپارت در یونان باستان بوده است .

روسو نه تنها خود را شاگرد افلاتون می دانست بلکه تحت تاثیر کتاب تربیتی جان لاک، کتاب مشهور تربیتی خود یعنی "امیل" را نوشت. او در آنجا مدعی است که هدف تعلیم و تربیت در یک جامعه آزاد باید خلق انسانهای عقلگرا، مستقل، متقی و سعادتمند باشد؛ انسانهایی که مهربان، باگذشت، بلندنظر، مداراگر و انتقادی باشند. او در این کتاب تربیتی، فلسفه دین خود را نیز مطرح نمود . روسو می گفت که دین وابسته به جغرافیا نیز است مثلا دین عربی و دین رومی نشانه های جغرافیایي دارند؛ در اولی گوشت شتر می خورند و گوشت خوک را حرام می دانند، و در دومی گوشت خوک را می خورند و گوشت شتر را نمی شناسند. در یکی شیره انگور حرام است و در دیگری شیره خرما را نمی شناسند. او بازگشت به دامن طبیعت را توصیه می کرد چون رشد بدون کنترل علم و هنر را موجب ذوال آداب و رسوم و اخلاق جامعه می دانست. در فلسفه اجتماعی و فرهنگی روسو، آموزش از طبیعت نقش مهمی دارد، با این وجود او مخالف آته ایسم و ماتریالیسم دیدرو بود .

روسو در سال 1712 میلادی در سوئیس بدنیا آمد و در سال 1778 در فرانسه درگذشت. پدرش ساعت ساز بود و او خود شغل مس کاری را آموخته بود. روسو بعد از 23 سال زندگی با کلفت خصوصی اش، با وی ازدواج نمود، گرچه او 4 فرزند خود را تحویل خانه های بچه های بی سرپرست داده بود. روسو گرچه در آغاز همکار گروه دائرة المعارفی بود ولی بعدها با همه آنان به مشاجره پرداخت و تنها گردید .

از جمله آثار روسو، ریشه نابرابری میان انسانها، گفتاری در باره علم و هنر، و بحثی پیرامون حکومت در لهستان، هستند .در میان ایده آلهای روسو، طبیعت نقشی مهمتری از نقش فرهنگ دارد .

روسو آنزمان نماینده یک جریان بدبینی فرهنگی بشمار می آمد. شیلر می گفت که سقراط را سوفسطائیان اعدام نمودند و روسو را مسیحیان وادار به خودکشی کردند. روسو می نویسد که اعمال اراده جمعی بالاترین نشانه استقلال و خودمختاری در یک دولت است. او می گفت که دولت باید خلق، و خلق باید دولت شود. نه تنها کانت بلکه رمانتیک های اروپایی بعدها برای او احترامی خاص قائل شدند. روسو غیر از ادیبان، روی فیلسوفانی مانند کانت، فیشته، هگل و مارکس نیز تاثیر گذاشت. او را در تاریخ فرهنگ بشر، پیامبر دوره ادبی آلمان یعنی "طوفان و هجوم" نیز می دانند. روسو نه تنها به انتقاد از نویسندگان دائرة المعارفی پرداخت بلکه خود را رقیب ولتیر نیز می دانست. اگر برای ولتیر، عقلگرایی و روشنگری مهم بود، برای روسو توجه به قلب و احساسات، ارزش خاصی داشت. راسل با انتقاد شدید از خصوصیات شخصی روسو مدعی شد که هیتلر و استالین را می توان شاگردان روسو، و چرچیل و روزولت را می توان شاگردان جان لاک در تئوری سیاسی بحساب آورد.