جنبش غیر متعهدها

کنفرانس کلاسی وحید  پرست تاش

طرح بحث و مسئله : آیا جنبش غیر متعهدها در خدمت رسانی به کشورهای جهان سوم موفق بوده است ؟ نقش و عملکرد این سازمان در گذشته و حال چگونه بوده و چه تغییراتی داشته است ؟

فرضیه : جنبش غیر متعهدها صرفاً تریبونی برای کشورهای جهان سوم بوده و اگرچه در گذشته ( دوران ضد استعماری ) موفقیتهای داشته در صورت عدم باز تعریف جدید از اهداف جنبش محکوم به فناست

================

طرح بحث و مسئله : آیا جنبش غیر متعهدها در خدمت رسانی به کشورهای جهان سوم موفق بوده است ؟ نقش و عملکرد این سازمان در گذشته و حال چگونه بوده و چه تغییراتی داشته است ؟

فرضیه : جنبش غیر متعهدها صرفاً تریبونی برای کشورهای جهان سوم بوده و اگرچه در گذشته ( دوران ضد استعماری ) موفقیتهای داشته در صورت عدم باز تعریف جدید از اهداف جنبش محکوم به فناست .

الف ) مقدمات بحث  ( جایگاه استراتژی عدم تعهد در روابط بین الملل )

انواع جهت گیری های سیاست خارجی :

1.      انزوا طلبی Isolation

2.      اتحاد و ائتلاف alliance

3.      بی طرفی neutrality

4.      عدم تعهد nonalignment

بی طرفی :

تعریف ، ویژگیها ، تفاوت منطقه بی طرف و جهت گیری بیطرفی ، معنای جدید بی طرفی ،  

اقسام بی طرفی ( حقوقی ، سنتی ، موقت ، پایدار ، بیطرفی مثبت ، بی طرفی منفی )

عدم تعهد :

تعریف لغوی ، اصول استزاتژی عدم تعهد ،

تفاوتهای بی طرفی و عدم تعهد

 انواع وضعیت ها نظام بین المللی

از منظر هالستی :

 سلسله مراتبی ، پراکندگی قدرت ، بلوکی و پراکندگی و قدرت ، 2 قطبی ، چند قطبی

از منظر کاپلان :

موازنه قدرت ، 2 قطبی انعطاف ناپذیر ، 2 قطبی انعطاف پذیر ، نظام جهانی ، سلسله مراتبی ، نظام حق وتو

 ب ) جنبش عدم تعهد

انگلیسی : Non-Aligned Movement

فرانسوی :  Le Mouvement Non-Aligné

1 ) تعریف

تعریف جنبش : جنبش به حركت يا رفتار گروهي ـ نسبتاً ـ منظم و بادوام براي رسيدن به هدف اجتماعي ـ سياسي معين و براساس نقشه معين كه ممكن است اصلاحي يا انقلابي باشد گفته مي شود.

تعریف عدم تعهد : عدم تعهد استراتژي و راهبردي است در روابط بين الملل به معنی شركت فعال در سياستهاي بين المللي براي كاهش بحران ها و جلوگيري از  قرارگیری در دو قطب قدرت  .

تعریف کشور غیر متعهد :

2 ) ویژگیهای کشورهای عضو عدم تعهد :

1/2 ) اعضاء :

118 كشور ، ترکیب اعضاء : 53 كشور از قاره آفريقا، 38 كشور از قاره آسيا، 26 كشور از آمريكاي لاتين و يك كشور از اروپا (بلاروس) جدیدترین اعضاء : هائيتي و سنت كيس و نويس كه در اجلاس سپتامبر 2006 سران عدم تعهد در هاوانا، پذیرفته شدند .

2/2 ) وضعیت جمعیتی :

برآورد جمعيت جهان در سال 2004، حدود 365ر6 ميليون نفر است كه 261ر3 ميليون نفر آن متعلق به كشورهاي عضو جنبش است. در بين كشورهاي عضو جنبش، كشورهاي هند، اندونزي، پاكستان، بنگلادش، نيجريه، ويتنام، فيليپين و مصر، بالاترين جمعيت را دارا هستند .

3/2 ) تولید ناخالص :

اين شاخص براي كشورهاي عضو در سال 2004، حدود سه هزار ميليارد دلار_ (به قيمت هاي ثابت سال 2000) بوده است كه همين شاخص براي جهان در همان سال، حدود 35 هزار ميليارد دلار است .

4/2 )صادرات كالاو خدمات :

در سال 2004، مجموع صادرات كالاو خدمات كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد حدود 3/1 هزار ميليارد دلار بوده است كه اين مقدار براي كل جهان در همان سال حدود 5/11 هزار ميليارد دلار است. سهم مجموع صادرات كشورهاي عضو جنبش از صادرات كل جهان حدود 11 درصد است. نسبت صادرات كشورهاي عضو به صادرات كشورهاي OECD بين 15 تا 17 درصد است .در بين كشورهاي عضو جنبش، كشورهاي مالزي، تايلند، هند، امارات عربي متحده، اندونزي، فيليپين، عربستان سعودي، ونزوئلا، ويتنام و شيلي بالاترين سهم صادرات را دارا هستند.

 5/2 ) واردات كالاو خدمات :

در سال 2003، مجموع واردات كالاو خدمات كشورهاي عضو جنبش حدود هزار ميليارد دلار بوده است كه اين شاخص براي كل جهان و كشورهاي عضو OECD در همان سال به ترتيب، حدود 3/9 و 2/6 هزار ميليارد دلار بوده است.

6/2 )سرمايه گذاري مستقيم خارجي

 در سال 2004، مجموع سرمايه گذاري مستقيم خارجي )FDI)خالص جذب شده به كشورهاي عضو جنبش، 840ر70 ميليون دلار بوده است كه در همان دوره مجموع FDI جذب شده به كل كشورهاي دنيا 800ر624 ميليون دلار بوده است . در بين كشورهاي عضو جنبش، كشورهاي سنگاپور، شيلي، هند، مالزي، كلمبيا، نيجريه، پرو و اكوادور بيش ترين جذب FDI را به خود اختصاص داده اند. ضمنا كشور سنگاپور در سال 2003 و 2004 داراي رتبه ششم عملكرد جذب FDI (با لحاظ اندازه اقتصاد اين كشور) در جهان بوده است.

7/2 )وضعیت انرژي

برخي از كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد، وابستگي بالايي به صادرات سوخت دارند. كشورهايي نظير الجزاير، امارات عربي متحده، ايران، برونئي، تركمنستان، عراق، عربستان سعودي، عمان، قطر، كويت، ليبي، ونزوئلاو يمن، به صادرات سوخت _به عنوان منبع درآمد ارزي وابستگي زيادي دارند.از 40 كشور توليدكننده و صادركننده هاي فرآورده هاي نفتي، 27 كشور عضو جنبش هستند .كل توليد جهاني نفت و فرآورده هاي نفتي به طور متوسط ، روزانه 6/77 ميليون بشكه نفت و خالص صادرات نفت و فرآورده هاي نفتي جهان، 971ر27 بشكه نفت است.

3 ) انگیزهای تشکیل :

دو بلوکی شدن جهان و تقسیم آن میان دو ابر قدرت

حفظ صلح و امنیت بین المللی

آزاد سازی سرزمینهای تحت استعمار و مبارزه با استعمار نو ،

4 ) تاریخچه تشکیل : کنفرانس باندونگ تا  اجلاس تهران

5 ) پدید آورندگان : جمال عبدالناصر(مصر ) ، تيتو (يوگسلاوي سابق)، جواهر لعل نهرو (هند) و احمد سوكارنو (اندونزي) با الهام از تز موازنه منفی مصدق

6 ) اصول پنچگانه پانچاشیلا :

اصول پنجگانه اي كه متاثر از پنچشيلا (اعلاميه توافق هندوستان و چين بر سر مساله تبت ) بود و به پيشنهاد جواهر لعل نهرو در اعلاميه نهايي اجلاس باندونگ گنجانده شد عبارت اند از :

  ۱ ـ احترام متقابل به تماميت ارضي و حاكميت كشورها .

    ۲ ـ عدم تجاوز به خاك يكديگر .

    ۳ ـ عدم دخالت در امور داخلي يكديگر .

   ۴ ـ اصل مساوات ميان كشورها .

    ۵ ـ همزيستي مسالمت آميز

7 ) استراتژي و راهبرد های جنبش :

از مجموع كنفرانس هايي كه تاكنون برگزار شده است اين موارد را مي توان به عنوان استراتژي و راهبرد جنبش عدم تعهد يادآوري كرد :

  ۱ ـ احترام به حاكميت و تماميت ارضي

  ۲ ـ كاهش تشنج در روابط بين الملل

  ۳ ـ مخالفت با پيوستن به اتحاديه هاي نظامي

   ۴ـ  پشتيباني از منشور ملل متحد

  ۵ـ خودمختاري و آزادي همه ملل از بند استعمار

   ۶ ـ همكاري مثبت بين المللي

    ۷ـ حل مسالمت آميز اختلافات

    ۸   ـ مبارزه با نژادپرستي

   ۹   ـ لزوم خلع سلاح با نظارت بين المللي و امضاي قرارداد خلع سلاح از سوي قدرت هاي بزرگ

  ۱۰   ـ مداخله نكردن در امور داخلي ديگر كشورها

   ۱۱ ـ ايجاد سنتزي از ناسيوناليسم و انترناسيوناليسم براي گسترش روابط كشورهاي جهان سوم

   ۱۲ ـ مبارزه با عقب ماندگي

   ۱۳ ـ سياست ناپيوستگي

1/3 )اهداف اولیه جنبش :

2/3 ) اهداف جدید :

3/3 )نگاه قدرتها  به جنبش عدم تعهد

8 ) ارکان و نهادهای جنبش عدم تعهد :

الف ـ كنفرانس سران

ب ـ رياست جنبش

 ج ـ كنفرانس وزيران خارجه

هـ ـ گروه هاي هماهنگي ميان دولت ها

و ـ جلسات سالانه وزيران خارجه در نيويورك

9 ) کنفرانسهای سران برگزار شده :

گردهمایی نخست - بلگراد، ۶-۱ سپتامبر، ۱۹۶۱

گردهمایی دوم - قاهره، ۱۰-۵ اکتبر، ۱۹۶۴

گردهمایی سوم - لوزاکا، ۱۰-۸ سپتامبر، ۱۹۷۰

گردهمایی چهارم - الجزیره، ۹-۵ سپتامبر، ۱۹۷۳

گردهمایی پنجم - کلمبو، ۱۹-۱۶ اوت، ۱۹۷۶

گردهمایی ششم - هاوانا، ۹-۳ سپتامبر، ۱۹۷۹

گردهمایی هفتم - دهلی نو، ۱۲-۷ مارس، ۱۹۸۳

گردهمایی هشتم - حراره، ۶-۱ سپتامبر، ۱۹۸۶

گردهمایی نهم - بلگراد، ۷-۴ سپتامبر، ۱۹۸۹

گردهمایی دهم - جاکارتا، ۷-۱ سپتامبر، ۱۹۹۲

گردهمایی یازدهم - کارتاگنای هند، ۲۰-۱۸ اکتبر ، ۱۹۹۵

گردهمایی دوازدهم - دوربان، ۳-۲ سپتامبر، ۱۹۹۸

گردهمایی سیزدهم - کوالالامپور، ۲۵-۲۰ فوریه، ۲۰۰۳

گردهمایی چهاردهم - هاوانا، ۱۶-۱۵ سپتامبر، ۲۰۰۶

گردهمایی پانزدهم – شرم الشیخ ، 2009

10 ) شرايط عضويت در جنبش عدم تعهد

در پنجمين كنفرانس سران در سال 1352 در الجزيره شرايط عضويت در جنبش به اين صورت تعيين شد :

  ۱ ـ عدم تعلق به هيچ يك از اتحاديه هاي نظامي

    2 ـ دنبال كردن سياست مبتني بر اصول همزيستي مسالمت آميز .

   ۳ ـ كمك به جنبش هاي آزادي بخش

  ۴ ـ عدم واگذاري پايگاه هاي نظامي                        

  ۵ ـ عدم امضاي قراردادهاي دو يا سه جانبه كمك هاي نظامي

11 ) ارزیابی جنبش :

1/11 ) نمودهای موفقیت جنبش

2/11 ) دلایل ناکامی جنبش عدم تعهد

 12 ) دو ديدگاه به وجود آمده  پس از پایان جنگ سرد : «دغدغه های جنبش پس از پایان جنگ سرد»

الف ـ جنبش عدم تعهد پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي فلسفه وجودي خود را از دست داده است برپايه همين استدلال كشور آرژانتين بعد از فروپاشي شوروي از جنبش كناره گيري و عضويت خود را لغو كرد.

ب -ديدگاه ديگر در اين باره اين است كه در نظام بين الملل دوقطبي اين امكان وجود داشت كه هر يك از دو ابرقدرت رقيب خود را بالانس كندو به گونه اي توازن قوا به وجود آيد ولي در نظام بين الملل تك قطبي منافع امنيت و استقلال سياسي كشورهايي كه همسو با نظام تك قطبي نيستند بيش از هر زمان ديگر تهديد مي شود. بنابراين جنبش عدم تعهد اهميت و ضرورت بيشتري پيدا كرده است .

13 ) تعاریف جدید در نظام بین الملل پس از 11 سپتامبر

14 ) روشهای احیای حیات جنبش 

اين جنبش مي تواند نقش فعال و سازنده اي در عرصه بين الملل داشته باشد. ازجمله در اين زمينه ها :

۱ ـ باتوجه به اين كه نيمي از اعضاي سازمان ملل متحد را كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد تشكيل مي دهد . اين جنبش مي تواند فراكسيون بسيار قوي و نيرومندي را در مجمع عمومي سازمان ملل به وجود آورد و از اين طريق برانگيزه هاي اعضاي دايمي شوراي امنيت تاثير بگذارد. چنانكه راي اعضاي جنبش عدم تعهد به نفع انرژي صلح آميز هسته اي جمهوري اسلامي ايران افكار عمومي جهان را تحت تاثير قرار داد و شوراي امنيت نمي تواند از اين مسايل به سادگي عبور كند.

2 -  از نظر اقتصادي نبض اقتصاد و مواد اوليه آن و همچنين بازار مصرف توليدات نظام سرمايه داري در اختيار اعضاي جنبش عدم تعهد است . از اين منظر نيز جنبش مي تواند به طور غيرمستقيم بر تصميم هاي سياسي و يك جانبه مجامع بين المللي كه اهداف ويژه اي را دنبال مي كنند تاثير بگذارد.

۳ ـ عرصه بين المللي عرصه كشاكش و تعارض منافع دولت ها است . كشاكش و چالش هاي بين المللي بحران هاي گوناگوني را به دنبال دارد. كشورهايي كه از نظر سياسي و اقتصادي نيرومند هستند با كمترين هزينه بحران هاي يادشده را به خارج از مرزهاي خود هدايت مي كنند ـ كشورهاي غيرمتعهد بيش از كشورهاي ديگر زمينه و بستر مناسبي براي پذيرش افزايش و پويش اين بحران ها شده است . اعضاي جنبش عدم تعهد اگر به اصول جنبش و آرمان هاي مشترك آن وفادار باشند مي توانند از رشد نمو و انتقال بحران به داخل مرزهاي خود جلوگيري كنند و با تشريك مساعي مي توانند از ايجاد پديده هاي منفوري چون گوانتانامو ابوغريب و بگرام و... در اين كشورها جلوگيري كنند.

 15 ) ایران و جنبش عدم تعهد :

موازنه منفی مصدق ، اجلاس پانزدهم تهران ،